شتاب‌دهنده‌ها از فضای شتاب‌دهی می‌گویند
شتاب‌دهنده‌های کسب‌وکار یکی از اولین اجزای زیست‌بوم استارتآپها در ایران بودند و علاوه بر فعالیت‌های رایج در زمینه توسعه کسبوکارهای نوپا توانستند در فرهنگ‌سازی و ایجاد گرایش به کارآفرینی نیز موثر باشند. اکنون شتاب‌دهنده‌ها با سرعت بیشتری در حال رشد هستند و طبق آمارهای موجود نزدیک به ۴۰ مرکز شتاب‌دهی در ایران فعالیت می‌کنند. این موضوع اگرچه لزوماً به معنی توسعه زیست‌بوم یا شاخصی برای ارزیابی آن نیست، اما نشان می‌دهد فرصت‌های بیشتری در حال شکل‌گیری است. بااین‌حال برخی از فعالان حوزه کسبوکارهای نوپا معتقدند این تنها یک روی ماجرا است و تسهیلاتی که دولت برای بهبود و تسریع در رشد کسبوکارهای نوپا ارایه داده است موجب شده عده‌ای به سودای بهره‌مندی از این حمایت‌ها وارد بحث شتاب‌دهی شوند بدون اینکه خروجی مطلوبی در پی این حمایت ایجاد شود. در این گزارش نگاه سه تن از مدیران شتاب‌دهنده‌های مطرح کشور را مرور می‌کنیم.
حمایت فقط پول نیست
شتاب‌دهنده آواتک در طول مدت کوتاهی که در حال فعالیت است بیش از ۴۰ استارت‌آپ را به مرحله رشد و معرفی به سرمایه‌گذار رسانده است. محسن ملایری، مدیر این شتاب‌دهنده معتقد است زیست‌بوم فعلی ایران ظرفیت‌های قابل قبولی برای توسعه فعالیت شتاب‌دهنده دارد اما ریسک‌های فراوان در این حوزه مخاطرات زیادی برای بخش خصوصی ایجاد می‌کند. او می‌گوید: منظور از حمایت این نیست که دولت پول بدهد، قوانین نیز می‌توانند حمایتی باشند. در کشور ما این عوامل محیطی هستند که ریسک را برای شتاب‌دهنده‌ها بالا می‌برند. به‌عنوان مثال در برخی کشورها، مالیات را به شتاب‌دهنده بازمی‌گردانند این نمونه‌ای از سیاست‌های حمایتی است. ملایری موضوع مجوزها را در فعالیت شتاب‌دهنده‌ها موثر می‌داند و با اشاره به چالش‌های کنونی می‌گوید: مجوز تعریف‌شده‌ای که سایر ارگان‌ها با آن آشنا باشند در حال حاضر وجود ندارد. یک استارت‌آپ دارای هویت حقوقی مانند یک شرکت نیست و این مجوز برای نهادهای مختلف مانند بیمه لازم است. پس از پایان دوره شتاب‌دهی نیز باید ثبت شرکت انجام شود که زمان‌بر است و به اسناد زیادی نیاز دارد. تسریع روند فرآیندهای اداری می‌تواند به این فضا کمک کند. در سال‌های اخیر فضا برای کسبوکارهای نوپا بهبود پیدا کرده، توجه رسانه‌ها به این حوزه جلب شده و اقدامات متعددی مانند راه‌اندازی مرکز توانمندسازی و تسهیل‌گری کسبوکارهای نوپا انجام شده است. اگر مشکلات کنونی کاهش پیدا کند، شتاب‌دهنده‌ها می‌توانند در شکل‌گیری زیست‌بوم نقش موثرتری داشته باشند.
شتاب‌دهنده آواتک اکنون روی حوزه فناوری‌اطلاعات و به‌طور مشخص در زمینه وب و موبایل متمرکز شده است ضمن اینکه برای فعالیت در حوزه‌های دیگر شتاب‌دهنده‌های آواگیم برای بخش بازی و شتاب‌دهنده شزان در حوزه نانو، زیست و فناوری‌های همگرا نیز از سوی این مجموعه راه‌اندازی شده‌اند. مدیر شتاب‌دهنده آواتک با اشاره به حمایت‌های انجام شده از سوی دولت می‌گوید: ما با دولت تعامل دوسویه داشته‌ایم. معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری برای تامین فضا همکاری خوبی داشت و برای یک مدت محدود فضایی در دانشگاه را در اختیار ما قرار داد ما نیز توانستیم این هزینه را روی کسبوکارهای نوپا سرمایه‌گذاری کنیم. این حرکت نمونه‌ای از حمایت صحیح است که برای دیگران هم ایجاد انگیزه کرد. دانشگاه بازیگر مهمی در این زیست‌بوم است و علیرغم محدودیت‌هایی که دارد مزایای قابل توجهی به همراه داشته است.
ملایری در ادامه با اشاره به نقش دولت در توسعه زیست‌بوم کسبوکارهای نوپا می‌گوید: اگر حمایت بر اساس یک مدل پایدار نباشد تعدادی از شتاب‌دهنده‌ها از فعالیت متوقف خواهند شد این اتفاق باید به صورت ارگانیک رخ دهد. حتی الان این حمایت‌ها باعث ایجاد انگیزه شده و عده‌ای با این نگاه وارد حوزه شتاب‌دهی می‌شوند. اگر دولت به توسعه زیرساخت‌ها ادامه دهد، موانع را حذف کند و تمرکز روی شکل‌گیری و تعداد نباشد نتیجه بهتری به‌دست خواهد آمد.
ملایری در پایان با اشاره به چالش شتاب‌دهنده‌ها در تعامل با کسبوکارهای نوپا می‌گوید: ریسک‌پذیری در سنین پایین بهتر است ولی بی‌تجربگی به همراه دارد. توجه به کارآموزی باید در کشور جدی گرفته شود و تجربه حضور در کسب‌وکار باعث افزایش سرعت شکل‌گیری استارتآپها می‌شود. ضمن اینکه مهارت‌های نرم نیز اهمیت زیادی در موفقیت تیم‌ها دارند اما مهارت‌هایی مانند فن بیان، ارتباطات، کار تیمی و موارد دیگر کمتر مورد توجه قرار می‌گیرند.
داستان موفقیت بسازیم
شتاب‌دهنده تریگ‌آپ یکی از زیرمجموعه‌های شرکت فناپ است که به دنبال ایجاد مرکز نوآوری فناپ شکل گرفت و در مدت کوتاهی که از فعالیت آن می‌گذرد استارت‌آپ‌های موفقی را وارد حوزه کسب‌وکارها کرده‌اند. مصطفی نقی‌پورفر مدیر ارشد مرکز نوآوری فناپ در رابطه با رشد شتاب‌دهنده‌ها می‌گوید: حداقل در این مقطع به این تعداد نیاز نیست و در این سطح ایده‌های نوآورانه وجود ندارد. برخی از شتاب‌دهنده‌ها بدون مطالعه کافی و بر اساس مشوق‌های دولتی وارد این حوزه شده‌اند اما باید دید چه خروجی داشته‌اند. بحث شتاب‌دهنده‌ها یک تجارت جدی است و تغییر تابلو از مرکز رشد یا سایر فعالیت‌ها به شتاب‌دهنده درست نیست. متاسفانه نگرش بخش دولتی باعث شده است در کوتاه‌مدت تعداد زیادی شتاب‌دهنده راه‌اندازی شوند ولی زمانی که بازار و اقتصاد برای کسب‌وکار مهیا نیست، آمادگی برای استارتآپها نیز وجود ندارد. دولت می‌تواند فضای کسب‌وکار را باز کند، به ایجاد بازار کمک کند و به‌جای اینکه بازار را در اختیار شرکت‌های خارجی قرار دهد مشوق فضای داخلی باشد. اگر چنین هدفی برآورده شود می‌توانیم بگوییم همین تعداد شتاب‌دهنده کنونی هم کم است.
نقی‌پورفر در ادامه با مثالی از تجربه برگزاری رویدادها در ایران می‌گوید: این زیست‌بوم سالیان متمادی در ایران وجود داشت اگر چه با این عنوان‌های جدید شناخته نمی‌شد اما همین فعالیت‌ها در سال‌های قبل در کشور ما رایج بود. تا قبل از ورود دولت به حوزه رویدادها این اتفاق به‌طور طبیعی اجرا می‌شد اما پس‌ازآنکه بخشی از دولت تمایل به حمایت پیدا کرد، رویداد برای رویداد برگزار می‌شد. خروجی آن‌ها هم مناسب نبود زیرا کیفیت فدای کمیت شد، رویدادها تبدیل به نمایش شدند.
مدیر مرکز نوآوری فناپ با اشاره به شکل‌گیری اکوسیستم‌های خارجی می‌گوید: در سیلیکون ولی ابتدا شرکت‌های بزرگی مانند HP شکل گرفت. سپس سرمایه‌گذاران آمدند و افراد به این حوزه جذب شدند. شرکت بزرگی مانند واریان در شتاب‌دهنده رشد نکرد یا در رویداد شرکت نکرده بود. وقتی فضا آماده باشد کارآفرین می‌تواند رشد کند. ما در کشور از نظر قوانین مالیات، بیمه، کار، بازار، دولت و اقتصاد هنوز این آمادگی را نداریم. شتاب‌دهنده‌ها و استارتآپها در لایه‌های پایین هستند و بالای آن‌ها شرکت‌های بزرگ قرار دارند. شرکت‌های بزرگ الگوی کسبوکارهای نوپا می‌شوند. او در ادامه به چالش‌های پیش روی زیست‌بوم کسبوکارهای نوپا اشاره می‌کند و می‌گوید: تصمیم‌های نادرست باعث ورشکستگی کسب‌وکار می‌شوند. اگر این چالش‌ها حل شود در آن صورت شتاب‌دهنده کم داریم. اول باید کمک کنیم تا داستان موفقیت بسازیم. یعنی شرکت‌های بزرگ باید موفق باشند، آن‌ها خود تبدیل به فرشتگان سرمایه‌گذار می‌شوند و نمونه‌های موفق بعدی شکل می‌گیرند. مشوق‌های دولت باید در راستای ایجاد کسبوکارهای بزرگ و تشویق به صادرات باشد. در شرایط فعلی، نبود بازار یکی از بزرگ‌ترین مشکلات استارتآپها است اگر به آن کمک کنیم مشکل استارتآپها نیز کمتر می‌شود.
مدیر مرکز نوآوری فناپ، با اشاره به لزوم به‌روزرسانی قوانین می‌گوید: قوانین برای هزینه در حوزه نوآوری باید اصلاح شود، قوانین حوزه سرمایه‌گذاری مشکل دارند. یک ممیز مالیاتی به راحتی می‌تواند هزینه‌هایی که برای استارتآپها انجام شده است را رد کند. میزان نقدینگی در کشور بالا است ولی در بنگاه‌ها نیست دولت می‌تواند به جریان نقدینگی کمک کند. اعتقاد دارم یک فرصت طلایی برای کشور وجود دارد و همه باید کمک کنیم تا نمونه‌های موفق شکل بگیرند.
